,_ONE_OF_THE_FOUNDERS_OF_THE_"ETZEL"_UNDERGROUND_ORGANIZATION_AND_LATER_FOUNDER_AND_HEAD_OF_THE_"LEHI"_UNDERGROUND_MOVEMENT_MURDERD193-062.jpg){kind=link}
Thực đơn
Chủ nghĩa phục quốc Do Thái xét lại
Irgun (Irgun Tsvai Leumi - הארגון הצבאי הלאומי - Tổ chức quân đội dân tộc) hay Etzel là tổ chức bán quân sự ngầm đầu tiên liên quan đến chủ nghĩa xét lại. Irgun thành lập vào năm 1931 là kết quả chia tách Haganah do một số thành viên không hài lòng với cách phản ứng thụ động trước bạo loạn Ả Rập năm 1929. Thành viên Betar coi Haganah là lực lượng vũ trang của nhà nước Do Thái tương lai thì phải có tính chủ động, thậm chí phát động tấn công đối phó với Ả Rập xâm lược. Khi nổ ra bạo loạn Ả Rập năm 1936, Irgun đã chủ động phòng thủ và thường tổ chức tấn công trả đũa. Theo thời gian, Irgun đưa ra chính sách mới sử dụng vũ lực để tiến hành chiến tranh giành độc lập cho nhà nước Do Thái. Ngoài ra, Irgun cũng liên hệ với Betar để huấn luyện quân sự. Sau khi Jabotinsky qua đời năm 1940, các thành viên Irgun và Betar bắt đầu gia nhập quân đội Anh. Tuy nhiên, do chính sách của Anh đối với người phục quốc cũng như lấp lửng về tương lai của nhà nước Do Thái nên Irgun được khôi phục năm 1944 do Menachem Begin nắm quyền chỉ huy. Cùng năm, ông phát động nổi dậy nhằm vào chính quyền Palestine Ủy trị để lật đổ người Anh. Trong cuộc chiến chống Anh, nhiều thành viên phải chạy sang châu Phi khi áp dụng biện pháp khủng bố. Hoạt động của Irgun gây ảnh hưởng đến toàn bộ chủ nghĩa phục quốc và cả những người xét lại. Năm 1945, Phong trào Kháng chiến Do Thái ra đời liên kết và điều phối Haganah, Lehi và Irgun. Tuy nhiên, vụ tấn công khách sạn King David ở Jerusalem năm 1946 dẫn đến giải thể phong trào kháng chiến. Irgun không công nhận Nghị quyết 181 của Liên Hợp Quốc chia Palestine thành hai nước Do Thái và Ả Rập. Irgun tiếp tục chiến đấu đến tháng 6 năm 1948 rồi sáp nhập vào Lực lượng Phòng vệ Israel (Cahal).[71]
Irgun tham gia các vụ việc quan trọng sau:
Năm 1939, khi nổ ra Chiến tranh thế giới thứ hai, Irgun ngừng các hoạt động quân sự. Chỉ huy Irgun và những người xét lại hợp tác với Anh cùng chống lại Hitler và phe Trục. Đổi lại, người Do Thái tin rằng Tuyên bố Balfour sẽ được thực hiện. Riêng Avraham Stern lại có quan điểm khác: chính chiến tranh mang lại cơ hội để đạt được mục đích dân tộc, và phải bắt tay với phe nào mang lại nhiều lợi ích nhất. Vì vậy, Irgun bị chia rẽ vào năm 1940. Những người ủng hộ Stern thành lập Lehi (gọi là nhóm Stern). Ngay từ đầu, họ đã tin rằng Do Thái là một quốc gia chiến binh, và đề nghị Anh giúp thành lập nhà nước Do Thái ngay lập tức để đổi lấy hỗ trợ. Chính phủ Anh từ chối vì tiềm năng lợi dụng Lehi trong chiến tranh là không lớn. Trước sự từ chối hợp tác, Stern càng khẳng định định đề của mình, coi Anh là kẻ thù và bắt tay với bên nào giúp mình được nhiều nhất. Ông kết nối đàm phán với Đức, Liên Xô và Ý. Năm 1942, Stern bị tình báo Anh sát hại, đàm phán quốc tế của Lehi liền mất hiệu quả. Các hoạt động chỉ còn bó lại vào việc tấn công đơn lẻ vào đại diện và binh lính Anh bằng hình thức khủng bố. Năm 1944, Lehi hoạt động bên ngoài Palestine. Đến tháng 11, Lehi thực hiện cuộc tấn công lớn nhất, hạ thủ Huân tước Moyne ở Cairo. Hệ quả là an ninh Anh cùng với Haganah nỗ lực săn tìm loại bỏ hoặc bắt giữ các thành phần chủ chốt của Irgun và Lehi. Năm 1945, Lehi sáp nhập vào Phong trào Kháng chiến Do Thái, tổ chức này cũng nổi tiếng với vụ ám sát nhà hòa giải của Liên Hợp Quốc Bá tước Folke Bernadotte tại Jerusalem ngày 17 tháng 9 năm 1948.[78][79] Một thành viên Lehi sau này trở thành Thủ tướng Israel Yitzhak Shamir. Tháng 5 năm 1948, Lehi giải thể, từ đó khai sinh đảng chính trị Reshimat HaLohmim (Danh sách chiến binh). Đảng này tham gia tranh cử năm 1949 và giành được 1 ghế, nhưng sau đó không còn hoạt động nữa.[80]
Hatzohar (Brit HaTzionim HaRevizionistim - רית הציונים הרוויזיוניסטים - Liên minh phục quốc Do Thái xét lại) thành lập ở Paris năm 1925 là một đảng chính trị thuộc chủ nghĩa phục quốc Do Thái. Hatzohar ra đời do xung đột giữa Jabotinsky và các lãnh đạo chủ nghĩa phục quốc năm 1923. Jabotinsky bị chỉ trích khi thiết lập quan hệ với Symon Petliura để thành lập các đơn vị Do Thái trong quân đội Ukraina năm 1919. Ông bị coi là giả hình và bị buộc tội hợp tác với những kẻ chống lại dân Do Thái. Năm 1923, Jabotinsky từ bỏ tư cách đại biểu và đến Paris củng cố những quan hệ ủng hộ mình. Cương lĩnh Hatzohar dựa trên nỗ lực những người xét lại muốn xây dựng một nhà nước Do Thái nằm trong toàn bộ Palestine Ủy trị. Jabotinsky kêu gọi lên án Sách Trắng 1922 của Winston Churchill vì nó nhắc lại lời hứa trong Tuyên bố Balfour nhưng mô tả nhà nước mới không phải là toàn bộ Palestine Ủy trị. Đại diện cho Hatzohar, Jabotinsky đi khắp nơi kích động người Do Thái tha hương (Diaspora) và thuyết phục họ về lập luận của mình. Từ thập niên 1930, Jabotinsky lấy ý kiến trong đảng để tách ra khỏi WZO và tự xây dựng cấu trúc thực hiện các nguyên tắc xét lại. Năm 1931 tại Calais, Hatzohar rút khỏi WZO và đến năm 1935, Tổ chức chủ nghĩa phục quốc mới NZO được thành lập.[81] Trong thời gian tồn tại, Hatzohar là một đảng lớn trong chủ nghĩa phục quốc Do Thái nhưng sức mạnh quân sự bị manh mún, đặc biệt là ở Palestine. Cấu trúc Hatzohar quá yếu để cạnh tranh với đảng Mapai. Theo Shavit, giới lãnh đạo chủ nghĩa xét lại tập trung quá nhiều giới tinh hoa, đôi khi xa rời bình dân và thực tế.[82]
Thành lập năm 1923 tại Riga, Betar là tổ chức thanh niên của chủ nghĩa phục quốc Do Thái, hiện thực hóa ý tưởng Jabotinsky về quyền tự vệ của dân Do Thái ở hải ngoại. Nền tảng là hoạt động giáo dục, văn hóa và quân sự cho thanh niên Do Thái ở châu Âu và trên thế giới. Mục đích Betar nhằm định hình "dân Do Thái mới", không còn yếu ớt và có khả năng tự vệ.[83] Hoạt động Betar ở Đệ nhị Cộng hòa Ba Lan có tầm quan trọng đặc biệt, vì tại đây Do Thái là dân tộc thiểu số nhưng có số lượng lớn (3,113,900 người theo điều tra dân số năm 1931). Con số lớn này cùng với hoàn cảnh bài Do Thái của các đảng cực hữu và nông dân Ba Lan khiến cho người Do Thái Ba Lan trở thành nòng cốt của tổ chức.[84][85] Jabotinsky nhận thấy khái niệm và nhiệm vụ của những người tiên phong khác với số đông Do Thái còn lại. Rèn luyện thể chất tại hải ngoại là cần thiết và có giá trị quan trọng, với mục tiêu rõ ràng là để hoàn thành nhiệm vụ tổng thể. Tổ chức thanh niên là phong trào bán quân sự.[86] Thành viên phải được gọt giũa để có đạo đức và tinh thần cao. Trại huấn luyện dạy cả thi ca và văn hóa Hebrew. Được trưởng thành dạy dỗ tại Betar là để hình thành lòng yêu nước, tận tâm phụng sự nhà nước và quốc gia.[87] Từ giữa thập niên 1930, Betar biến chuyển cực đoan vì việc thành lập nhà nước Do Thái không được thực hiện trong khi hoàn cảnh dân Do Thái ở châu Âu xấu đi thấy rõ. Phe cấp tiến ở Betar kêu gọi đấu tranh vũ tranh và mở đòn tấn công Palestine từ biển vào. Betar hợp tác với Irgun. Tại hội nghị Betar Warszawa 1938, xảy ra rạn nứt với Jabotinsky khi người đứng đầu Betar ở Ba Lan là Menachem Begin kêu gọi những người xét lại tấn công.[88][89]
Phong trào Brit he-Chajal (tiếng Hebrew: ברית החייל) thành lập tại Ba Lan năm 1933, tập hợp cựu quân nhân Do Thái của Quân đội và Quân đoàn Ba Lan, có sự liên kết với chủ nghĩa phục quốc xét lại. Brit he-Chajal kế tục tư tưởng của Quân đoàn Do Thái. Năm 1936, Brit he-Chajal có tới 300 phân hội và 20.000 thành viên trên khắp Ba Lan. Brit he-Chajal tập trung phát triển mạnh mẽ và hoạt động chủ yếu ở Ba Lan nhưng cũng có văn phòng tại Hoa Kỳ, Tiệp Khắc và Palestine Ủy trị. Mục tiêu là kết nối và huấn luyện người Do Thái trở thành lực lượng quân đội dự bị tương lai theo theo mô hình Quân đoàn Do Thái.[90][91]
Tổ chức phục quốc Do Thái mới NZO thành lập năm 1935 do xung đột giữa Jabotinsky với lãnh đạo WZO. Vấn đề cơ bản là WZO không chấp nhận yêu cầu của Jabotinsky muốn di cư dân Do Thái hàng loạt đến Palestine trong thời gian ngắn. Những người xét lại không chấp nhận ý tưởng chung sống hòa bình và hợp tác với người Ả Rập của Weizmann. Năm 1931, Đại hội Chủ nghĩa phục quốc không đồng ý với những người xét lại muốn đặt ra mục tiêu chính là thành lập quốc gia Do Thái có chủ quyền nằm trong Palestine Ủy trị.[92] Năm 1933, Haim Arlosoroff bị ám sát ở Tel Aviv khiến cho quan hệ giữa những người theo chủ nghĩa xét lại và những người theo chủ nghĩa xã hội ở Yishuv xấu đi, phe chủ nghĩa xã hội được ưu thế hơn.[93] Năm 1935, vấn đề được giải quyết khi những người xét lại lấy ý kiến và quyết định tách riêng ra thành Tổ chức phục quốc Do Thái mới NZO. NZO tập trung hoạt động ở Đệ nhị Cộng hòa Ba Lan do có được sự ủng hộ lớn tại đó. NZO xác lập mục tiêu đưa 1,5 triệu người Do Thái từ châu Âu đến Palestine trong vòng 10 năm.[94] Jabotinsky thiết lập quan hệ tốt đẹp với chính quyền Sanacja. Chính phủ Ba Lan coi việc di cư ồ ạt của người Do Thái khỏi đất nước là làm giảm căng thẳng và có thể giải quyết cái gọi là vấn đề Do Thái của phe cực hữu. Đồng thời, những người xét lại thấy đây là cơ hội để mở rộng ảnh hưởng tới dân Do Thái ở Ba Lan.[95] Ngoài ra, Ba Lan hỗ trợ NZO huấn luyện quân sự và bán vũ khí cho Irgun ở Palestine.[38] Sau năm 1935, Bộ Ngoại giao Ba Lan tuyên bố "Ba Lan gần như hoàn toàn trùng khớp với quan điểm của những người theo Chủ nghĩa phục quốc Do Thái xét lại" và bắt đầu cho phép xuất vũ khí tới Palestine. Từ năm 1936 đến năm 1939, vũ khí không đánh số hiệu chỉ rõ xuất xứ đã được chuyển đến Trung Đông, giá trị đạt đến 1.500.000 zlotys.[96] Ba Lan bán cả máy bay và tàu lượn cho người Do Thái kết nối với mặt đất Palestine, tính đến tháng 9 năm 1937 đã bán được năm chiếc RWD.[97] Jabotinsky qua đời thì không còn ai đủ kiệt xuất để lãnh đạo nữa, NZO quay lại gia nhập vào WZO.[98]
Quỹ Keren Tel Chaj được lập ra sau cuộc bạo loạn 1929 nhằm có tiền mua vũ khí, huấn luyện quân sự, hỗ trợ "thể thao quốc phòng", chi trả cho việc định cư ở Palestine và giúp thanh niên Do Thái chuẩn bị cho chiến tranh giành độc lập cho nhà nước Do Thái.[99][100] Quỹ phân bổ tiền tài trợ cho các môn quyền anh, bắn súng, đấu kiếm và nhu thuật, đồng thời giáo dục hướng đạo và thực địa. Sau khi NZO ra đời, Keren Tel Chaj được coi là quỹ duy nhất của phong trào tự do Do Thái tham gia vào các hoạt động như: tạo điều kiện đấu tranh thành lập nhà nước Do Thái, hỗ trợ những người Do Thái tiên phong định cư ở Palestine, phát triển kinh tế Palestine, hỗ trợ thanh niên Do Thái về tinh thần và tài chính.[101] Betar tham gia nhiều nhất vào các hoạt động do quỹ tài trợ. Tuy nhiên, Keren Tel Chaj không thể sánh được với hoạt động và sự nổi tiếng của Quỹ dân tộc Do Thái Keren Kayemet LeYisrael.[102] Chính Jabotinsky đã kêu gọi ủng hộ quỹ này vào thập niên 1930.[103]
Một số tổ chức khác cũng nằm trong hoặc định hướng hoạt động theo chủ nghĩa phục quốc xét lại:
Thực đơn
Chủ nghĩa phục quốc Do Thái xét lạiLiên quan
Tài liệu tham khảo
WikiPedia: Chủ nghĩa phục quốc Do Thái xét lại